Kanserin tedavisi, mRNA teknolojisinde mi saklı?

Kanserin tedavisi, mRNA teknolojisinde mi saklı?

Pandemi süresince adını sık sık duyduğumuz ABD merkezli biyoteknoloji şirketi Moderna'dan milyonlarca insana “umut aşılayan” bir haber geldi.

Moderna, ABD merkezli ilaç şirketi Merck (MSD) ile geliştirdiği “kişiselleştirilmiş kanser aşısının” bir immünoterapi ilacıyla kullanıldığında cilt kanserinin en tehlikeli türlerinden olan melanom hastalarında hastalığın nüksetme oranını ve ölümle sonuçlanma riskini yalnızca ilaç kullanımına kıyasla %44 azalttığını duyurdu. Moderna’nın koronavirüs aşısında kullandığı mRNA teknolojisiyle her hasta için "özel" geliştirilen kanser aşısının, kanser hastalarının tümörlerinden elde edilen genetik kod parçalarını kullandığı ve kansere karşı savaşması için vücudu “eğittiği” aktarıldı.

Nasıl çalışıyor?

Bilim insanları, aşıyı geliştirmek için önce her hastanın kanserli hücresinden biyopsi yoluyla alınan DNA’yı analiz ederek tümör hücrelerinde “neoepitoplar” olarak isimlendirilen mutasyonları tanımladı. Daha sonra bu neoepitoplardan bir hastada en güçlü bağışıklık tepkisini oluşturacağını düşündükleri birkaç düzinesini belirleyen bilim insanları, bu neoepitopların genetik kodlarını ve bir hücrenin protein üretme talimatlarını taşıyan molekül olan “messenger RNA”yı yani mRNA teknolojisini aşıya ekledi. mRNA’nın vücuda girmesiyle hastanın hücrelerine neoepitop üretme talimatı verildiği; bunun da kanser hücrelerinin daha iyi hedeflenip yok edilmesini sağlayan bir bağışıklık tepkisini tetiklediği keşfedildi.

Test süreci

Aşı, üç haftada bir dokuz doz olacak şekilde, Merck'ün geliştirdiği ve kanserle savaşabilmesi için bağışıklık sistemindeki engellerin serbest bırakılmasını sağlayan immünoterapi ilacı Keytruda'nın bir kürü ile birlikte, her birinde en ölümcül tür olan 3 ve 4'üncü evre melanom olan toplam 157 hasta üzerinde test edildi. Tümörleri ameliyatla alındıktan sonra tedaviyi alan bu hasta grubu ile ameliyat olmuş ancak sadece immünoterapi Keytruda tedavisi görmüş olan yüksek riskli melanomlu kontrol grubunun karşılaştırılmasıyla yeni tedavinin %44 oranında başarı sağladığı keşfedildi.

Sonuçların kanser tedavisi için son derece “cesaret verici” olduğunu ifade eden Moderna CEO’su Stephane Bancel, “MRNA Covid için dönüştürücü oldu ve şimdi ilk kez mRNA'nın melanomda randomize bir klinik çalışmada sonuçlar üzerinde etkili olma potansiyelini gösterdik.” dedi ve kanser hastalarına kişiselleştirilmiş kanser tedavileri sunma hedefiyle aşıyı diğer kanser türleri üzerinde test etme planları yaptıklarını açıkladı. 

Kanser aşısına giden yolda engeller

RNA Mühendisliği Laboratuvarı'nda kanser aşıları üzerinde çalışan Florida Üniversitesi'nden beyin cerrahı Elias Sayour'a göre, teorik olarak bir mRNA üreticisinin dört hafta gibi kısa bir sürede kişiselleştirilmiş bir kanser aşısı üretebilmesi mümkün. Gelgelelim Sayour, pratikte mRNA aşılarının kanserler üzerinde rutin kullanıma hazır hâle gelmesi için çok daha fazla mutasyon tespit algoritmasına ve çok daha fazla teste ihtiyaç olduğunu belirtiyor.

Ayrıca Sayour, mRNA'nın muhtemelen bazı kanserlerde diğerlerine göre daha iyi sonuç vereceğinin altını çiziyor. Tüm kanserlerin immünojenik olmadığını, yani bağışıklık tepkisi tetiklemediğini belirten Sayour, bağışıklık tepkisi olmadan bir mRNA aşısında hangi proteinin kodlanması gerektiğini bilmenin zor olduğunu ifade ediyor.

Öte yandan, Michigan Üniversitesi'nde aşı üretimi üzerine çalışan kimya mühendisliği profesörü Henry Wang'e göre aşının üretimi, Sayour'un vurguladığından çok daha büyük bir problem. Kansere yönelik mRNA aşısı üretmek, Covid-19 için mRNA aşısı üretmekten oldukça farklı. Bu da, bu kadar dikkatli ve ayrıntılı bir kişiselleştirme gerektiren bir ilacın üretiminin nasıl ölçeklendirileceği ve sürecin nasıl yönetileceği gibi soruları akla getiriyor. 

Bu işin tabii maddi boyutu da bulunuyor. İnsanlığın kansere karşı savaşta galip gelebileceği umudunu uyandırsa da Moderna’nın yeni aşısına herkesin ulaşması pek mümkün olmayabilir gibi gözüküyor. Denenen benzer kanser aşıları mevcut durumda doz başına yaklaşık 100 bin dolara mal oluyor. Bu da onaylanması hâlinde Moderna’nın mRNA teknolojili kanser aşısının fiyatının, bu satırların yazıldığı andaki dolar kuruna göre 1,874,320.00 lira civarında olabileceği anlamına geliyor.

Başlıca 10 ölüm nedeninden 6’ncısı: Verilerle kanser

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verilerine göre, 2019'da başlıca 10 ölüm nedeninin o yıl yaşanan 55,4 milyon ölümün %55’ini oluşturduğu; 1,8 milyon ölüme neden olan trakea, bronş ve akciğer kanseriyle kanserin “İlk 10 ölüm nedeni”  listesine 6'ıncı sıradan girdiği ifade ediliyor. Bununla birlikte, WHO verilerine göre, kanserin 2020'de yaklaşık 10 milyon ölümden, yani başka bir deyişle yaklaşık altı ölümün birinden sorumlu olduğu; en yaygın kanser türlerinin ise meme, akciğer, kolon ve rektum ve prostat kanseri olduğu belirtiliyor.

Memorial Sağlık Grubu’nun internet sitesinde yer alan resmî verilere dayandırılan bilgilere göreyse her yıl tüm dünyada 8 milyon 800 bin kişi, kansere bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Bu sayının, önümüzdeki 10 yıl içinde 14 milyona ulaşması bekleniyor.

Türkiye’de her yıl 96 binini erkeklerin, 67 bini ise kadınların oluşturduğu 163 bin kişiye kanser teşhisi konuyor. Bu sayı, günlük bazda ise yaklaşık 447. Son 5 yılın verilerine baktığımızda, erkeklerde en sık akciğer ve prostat kanserine; kadınlarda ise meme kanserine rastlanıyor. WHO’nun Ankara, Antalya, Bursa, Edirne, Erzurum, Eskişehir, İzmir, Samsun ve Trabzon’daki kanser kayıt merkezlerinden gelen verilere dayandırdığı 2018 verilerine bakarsak 2018’de Türkiye’de 210 bin 537 yeni kanser vakası görüldüğünü ve bu hastaların 116 bin 710’unun hayatını kaybettiğini görüyoruz.

İyileşme ihtimalinin hastalığın ne kadar erken teşhis edildiğiyle çok büyük oranda korelasyon gösterdiği kanserin bu derece ölümcül olmasının başlıca nedeni ise hastalığın, kesin bir tedavisi veya önlemi olmamasıyla birlikte, iyileşme sonrasında nüksedebilmesi. Bu nedenle kansere karşı tedavi geliştirmek tıp ve bilim dünyasının öncelikleri arasında başı çekiyor.