"Yeni yıl, yeni zamlar"
'Yeni yıl, yeni zamlar'
“Yeni yıl, yeni umutlar” ifadesi, alım gücünün görece korunabildiği dönemleri geride bırakmamızla, ekonomideki olumsuz gidişatın ve özellikle 2021’de %26,20 olan yeniden değerleme oranının 2022 için %122,92’e yükselmesinin etkisiyle, birçok kişi için “Yeni yıl, yeni zamlar” ifadesine evrilmiş durumda.
Öyle ki, B2Press'in 68,3 milyon haberi analiz ederek derlediği sonuçlara göre zamlar, hakkında yapılan 483 bin 296 haberle dijital basında en çok konuşulan 3. konu oldu. Bu çok da şaşırtıcı değil, zira daha 2023'e girmeden fiyat artışları başladı ve 23 Aralık'ta İstanbul Ticaret Odası'nın (İTO) gerçekleştirdiği İş Programı ve Bütçe Görüşmeleri toplantısında İstanbul'da azami 19,05 lira olan ekmeğin kilogram fiyatına %28,9 zam yapıldığı açıklandı. Bu kapsamda İTO'ya bağlı fırınlarda 200 gram ekmeğin fiyatı 1 Ocak'tan itibaren geçerli olmak üzere 5 liraya; kilogram fiyatıysa 25 liraya yükseldi.
Yılbaşına girmeden oranı belli olan başka bir fiyat artışı ise alkol ve tütün ürünleri üzerinden alınan maktu ve asgari maktu Özel Tüketim Vergisi'nde (ÖTV) oldu. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) aralık ayında yıllık bazda %97,72 artan Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi'ni (Yİ-ÜFE) açıklamasının ardından bu ürünlerin fiyatı %22,29 arttı. Ayrıca 30 Aralık'ta Resmî Gazete'de yayımlanan karar ile Tarım ve Orman Bakanlığı, tütün mamulleri ve alkollü içkiler için toptan satış belge bedelinin %122,9 artarak 28 bin 813 liraya; açık içki satış belgelerinin ise il merkezlerinde 2 bin 775 liradan 6 bin 186 liraya yükseldiğini açıkladı.
Ulaşım zamları
Bundan birkaç gün sonra, 27 Aralık'ta ise temel bir gider kalemi olan toplu ulaşım zamları duyuruldu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi UKOME toplu ulaşım ücretlerine %29,10 oranında zam yapıldığını bildirdi. Bu doğrultuda tam abonman ücreti 602 liradan 777 liraya, öğrenci abonman ücreti 109 liradan 140 liraya yükselirken tam elektronik bilet ücreti 7,67 liradan 9,90 liraya, öğrenci elektronik biletiyse 3,74 liradan 4,83 liraya çıktı. Taksimetre açılış ücreti 9,80 liradan 12,65 liraya, sarı taksi mesafe ücreti kilometre başına 6,30 liradan 8,51 liraya, sarı taksi kısa mesafe ücretiyse %42 artışla 28 liradan 40 liraya çıktı. Toplu taşıma kullanmayan vatandaşlar da park ücretlerindeki artıştan nasibini aldı; İBB'ye bağlı park hizmeti sunan İspark'ın fiyatlarına 16 Aralık'ta %60 zam yapıldı ve ilçelere göre değişmekle birlikte, 1 saat için en düşük ücret 20 liraya, en yüksek ücret ise 28 liraya yükseldi.
Geçtiğimiz haftalarda ÖTV dilimlerinin güncellenmesi ve zam öngörülerinin etkisiyle talebin oldukça yoğun olduğu, araçların henüz daha gemiden inmeden satıldığının aktarıldığı otomobil sektöründe de fiyat artışları başladı. Bazı şirketlerin güncel fiyat listelerine güncelleme nedeniyle ulaşılamazken bazı markalar yenilenmiş fiyat listelerini paylaştı. Toyota, 1 Ocak'ta 2023 sıfır araç fiyat listesini açıkladı. Şirketin en düşük fiyatlı aracı Yaris'in "1.0 vision" modelinin fiyatı aralık ayındaki 459 bin liradan 517 bin liraya yükseldi. Opel Corsa'nın en düşük modelinin fiyatıysa yaklaşık 465 bin liradan 520 bin liraya çıktı. ekonomim.com'dan Aysel Yücel'e konuşan sektör temsilcilerine göre, Türk lirasının avro karşısındaki değer kaybının etkili olduğu fiyat artışlarında markalar ilk aşamada %4'ün üzerine çıkmamaya çalışıyor, daha sonra yeniden zam yapma eğiliminde oluyor. Sözcü'ye konuşan sektör temsilcileriyse otomotiv fiyatlarının 2022'de %80 ila %150 aralığında zamlandığını belirtiyor.
Atılan adımlar
Çalışanların hayatlarını idame ettirmesi için ödenen ücretler ise bu oranlarda artmadı. Asgari ücret %54,66 artışla brüt 10 bin 8 liraya, net 8 bin 506 liraya yükselirken SSK ve Bağkur emeklilerinin maaşları ise dün %25 artırıldı.
2022'nin başından bu yana birçok şirket genellikle nisan ve temmuz aylarında %25 ila %40 arasında ara zamlar yaparken herhangi bir ara zammın yapılmadığı firmaların sayısı da pek az değildi.
Öte yandan, bazı şirketler çalışanlarını enflasyona ve giderek artan hayat pahalılığına karşı korumak için ellerini taşın altına koydu. Skoda'nın Türkiye distribütörü Yüce Auto tarafından çalışanlarına ikramiye olarak 25 maaş verilmesi bu bağlamda örnek gösterilebilecek bir destek olarak öne çıkıyor. Toyota'nın ise nisan ayında yaptığı ve %91,3 ila %200 oranında değiştiği aktarılan ara zammın üzerine, kasım ayında kurumsal çalışanlarına %35, taşeron çalışanlarına ise %28,5 zam yaptığı bildirildi.
Üstelik şirket, Türkiye İş Bankası ile imzaladığı 4 yıllık maaş ödeme anlaşması kapsamında kadrolu çalışanlarına 40 bin lira promosyon yatırdı. Bir önceki anlaşma doğrultusunda sağlanan promosyon ise 3 bin 400 liraydı. Erzurum'da bulunan Aziziye Belediyesi'nin işçi maaşlarına yaptığı %87 oranındaki zammın ardından ise belediyede çalışan bir kişinin aldığı en düşük maaş yan haklarla birlikte 18 bin liraya yükseldi.