Ney? Şey.

Sizinle önemli bir şey paylaşmak istiyoruz.

Sizinle önemli bir şey paylaşmak istiyoruz. Ne mi? Şey işte.

Nasıl bir şey mi? Çok değişik bir şey. Kelimelerle anlatmakta güçlük çektiğimiz ama hep kullandığımız bir şey. 

Hadi her şeye kullandığımız bu şeyi daha yakından bir şeyedelim.

Sözün Özü: Şey

Türkçe şey kelimesi Osmanlı Türkçesinde شی‎ şeklinde yazılırdı ve Arapça şayˀ ( شَيْء‎ ) kelimesinden geçmiştir.

Arapça şayˀ ( شَيْء‎ ) kelimesi de “bir nesne” anlamına gelse de kökeni, Arapça “istedi, diledi” anlamlarına gelen şāˀa ( شاء ) fiiline dayanır.

“İstemek, dilemek” fiillerinden “istenilen nesne, arzulanan nesne” anlamına geçiş sıradışı değildir. Latince desiderare “istemek, dilemek, beklemek, ummak” fiilinden türeme Latince desideratum ya da Fransızca désirer fiilinden désirée/désiré isimleri benzer oluşumlar gösterirler.

Daha önceki bir yazımızda Türkçe ummak fiilinden türemiş umut isminin de benzer bir şekilde türediğini görmüştük. Bu açıdan şey sözcüğü umut ismi ile bir anlam yakınlığı gösterir.

Şey kelimesinin “istenilme” ile anlamsal bağı başka sözcüklerde de görülebilir. Türkçede inşallah olarak yazdığımız Arapça in şāˀa-llāh  ( إِنْ شَاءَ ٱللّٰهُ‎ ) ifadesinin ortasında şāˀa fiiline rastlarız, “eğer Allah istediyse” anlamına gelir. Aynı şey, Türkçede maşallah olarak yazılan Arapça mā şāˀa-llāh ( مَا شَاءَ اللّٰهُ‎ ‎) “Allah ne istediyse” ifadesinde de vardır.

Bazen şey kelimesi beklemediğimiz yerlerde karşımıza çıkar. Bir ihtimal Diyarbakır ve Musul yörelerinden çıkma, Türkçesi beleş olan sözcük, Arapça bilā şayˀ (بلا شيء  ) tabirinden gelir. Yoksunluk edatı “-sız/-siz” anlamlarına gelen Arapça bilā ( بلا ) ile birleştirilince birebir “şeysiz” anlamına gelen bilā şayˀ “karşılığında bir şey istenilmeyen” imasında kullanılarak beleş “bedava” sözcüğünü doğurmuştur.

Peki şey kelimesinin çoğulu nedir? Evet, Türkçede şeyler denir, ama aslında kullanılan bir başka kelime daha var: eşya. Arapçadaki kırık çoğul örüntülerinden birine uygun bir şekilde şey kelimesinin çoğulu, “şeyler” anlamında, eşya kullanılır.

İşte şey kelimesi böyle bi’ şey. Özellikle çok eşya isteyenler de demek ki kelimeyi kökenine uygun bir şekilde kullanmaktadırlar...

Kelime Köşesi'nden Ata Leblebici