Küresel gıda fiyatları diken üstünde

Dünya Bankası, “Gıda Fiyatları Geriledi Ancak Riskler Yüksek Kalmaya Devam Ediyor” başlıklı blog yazısında, gıda fiyatlarının 2022’nin üçüncü çeyreğinde gerilediğini fakat fiyatların tarihi trendin üzerinde seyretmesinin beklendiğini ifade etti. 

Dünya Bankası gıda fiyat endeksi nisan ayında tarihi zirvesini gördükten sonra yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %12 geriledi fakat buna rağmen endeks geçtiğimiz yıla oranla yaklaşık %20 daha yüksek seyrediyor. Endeksin 2023 yılında %5 daha düşmesi beklenirken, yine de tarihi trendin üstünde kalacağı ifade ediliyor.

Yükselişe sebep olan etmenler

Yayımlanan blog yazısında, gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere pek çok ülkede gıda enflasyonunun yükselmeye devam ettiği belirtiliyor. Gıda enflasyonunda yukarı yönlü baskı oluşturan etmenler ise, yaşanan arz kesintileri, yükselen üretim maliyetleri ve USD’nin gelişmekte olan ülke para birimlerine karşı değer kazanması olarak gösteriliyor.

Özellikle şubat ayında çıkan Rusya-Ukrayna savaşının ardından küresel buğday ve yemeklik yağ arzı sekteye uğradı. Dünyanın en büyük buğday üreticilerinden biri olan Ukrayna, tahıl koridoru anlaşmasının imzalandığı temmuz ayına dek buğday sevkiyatı yapamadı. Rusya iç pazarını korumak adına belirli tahıl ürünlerinin ihracatını askıya alırken, dünyanın en büyük ikinci buğday üreticisi olan Hindistan ise buğday ihracatını yasakladı.

Buğday arzına ilişkin yaşanan sıkıntılar tahıl koridoru anlaşması gibi diplomatik mutabakatlar ile çözülse de gıda arzıyla alakalı farkı sorunlar baş gösterdi. 

Savaşın başlamasının ardından Rusya’nın enerji arzını daraltması ve uygulanan birtakım yaptırımlar nedeniyle yakıt ve gübre maliyetlerinde, dolayısıyla tarım üretim girdilerinde astronomik artışlar kaydedildi. Örneğin ülkemizde TÜİK tarafından yayımlanan tarımsal girdi fiyat endeksi, eylül ayında %138,1’e ulaşarak rekor kırdı. Endeksin yükselişine ise yıllık bazda %226’dan fazla artan gübre fiyatları öncülük ediyor. 

Liderler, 2023 yılında bir gıda krizi olabileceği uyarısında bulunarak, özellikle gübre fiyatlarındaki artışın durdurulması konusuna dikkat çekmeye çalışıyor. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, “eşi görülmemiş bir gıda krizine” karşı uyarılarda bulunarak, “2022'de gübre olmadan, 2023'te yeterli gıda olmayabilir” ifadelerini kullanıyor.

Guterres ayrıca, “Dünya Gıda Programı'na göre son iki yılda, dünya genelinde gıda erişimi sıkıntısı çeken insanların sayısı iki kattan fazla artarak 276 milyona ulaştı. 2022'de birden fazla kıtlık ilan edilmesi gibi gerçek bir risk var ve 2023 daha da kötü olabilir” diyerek, ülkeleri üzerlerine düşeni yapmaya davet ediyor.

Gelişmekte olan ülkelerde yükselişi her geçen gün devam eden gıda enflasyonunun bir başka sebebi olarak ise USD’de yaşanan güçlü yükseliş gösteriliyor. Fed’in ABD’deki enflasyonu düşürmek adına mart ayından bu yana yaptığı toplamda 375 baz puanlık faiz artışı, USD’nin gelişmekte olan ülke para birimlerine karşı güçlenmesine sebep oldu. Bu durum da küresel piyasalarda USD üzerinden belirlenen gıda fiyatlarında ve gıda üretim girdilerinde, gelişmekte olan ülke para birimleri bazında bir artış yaşamasına sebep oldu. Böylece gelişmekte olan dünyada gıda enflasyonu daha da yükselerek gıda güvenliğini tehdit etmeye başladı. 

Riskler

Dünya Bankası, gıda fiyat görünümünün çok sayıda riske maruz kaldığını da ifade ediyor. Bu konuda başlıca riskler ise tarımsal girdi fiyatlarının beklenenden fazla artması ve enerji arzında beklenmedik bir kesinti yaşanması olarak gösteriliyor.

Kurum ayrıca Fed’in daha sert bir sıkılaşma politikasına gitmesi ile USD’de değer artışının daha da hızlanmasının küresel gıda fiyat görünümü için bir risk olduğunu ifade ediyor. 

Olumsuz hava koşulları ile birlikte gıda üretiminde bir düşüş gözlemlenmesi ve kısıtlayıcı ticaret politikaları ile gıda ticaretinin önüne bariyerler konulması ise banka tarafından “risk” olarak nitelendirilen diğer senaryolar.

Kaynak: Aposto/ Emircan Yaman