Büyük burunların sebebi belli oldu: Neandertal'ler

Araştırmacılar, insanlardaki bir genin daha uzun burunla ilişkili olduğunu tespit etti. Bu geni özel kılan şey ise modern insanla yakından akraba ve soyu tükenmiş bir insansı grubu olan Neandertal'lerden bize miras kalmış olması.

Neandertal’ler (Homo Neanderthalensis) yaklaşık 40 bin yıl önce yok oldu ve bu da onları soyu tükenen en son insansı türü yapıyor. Ancak, bir bakıma hâlâ buralardalar, çünkü bugün çoğu insan Neandertal DNA’sını taşıyor. Homo sapiens (yani biz) ve Neandertal’ler arasındaki çok sayıda melezleşme, onların türlerinin bizim türümüz tarafından bastırılmasıyla sonuçlanmış olabilir.

Uzun yıllar boyunca kaba saba, zeki olmayan tiplemelerle klişeleştirilen Neandertal’ler aslında son derece sosyal ve zekiydi. Fiziksel olarak modern insanlardan daha kısa boylu, geniş göğüslü ve belirgin kaşlıydılar. Ayrıca, araştırmacıların günümüzde pek çok insanın burun şeklinin oluşmasına neden olduğuna inandığı geniş, uzun burun kanalları vardı.

Farklı ulusların genetiğini inceleyen kapsayıcı bir çalışma

Farklı uzmanlık alanlarından oluşan ekip Communications Biology’de yayınlanan yeni araştırmalarında Latin Amerikalı, Avrupalı, Amerikan yerlisi ve Afrikalı karışık soylara sahip 6 bin modern insanın genetik bilgilerini inceledi. Araştırmacılar daha sonra elde ettikleri genetik bulguları bireylerin yüz özelliklerinin, özellikle de burunlarının ölçümleriyle karşılaştırdı.

Genetik bilimci Andres Ruiz-Linares yaptığı açıklamada, ‘‘Şimdiye kadar yapılan insan çeşitliliğine ilişkin genetik çalışmaların çoğu Avrupalıların genlerini araştırdı ancak bizim araştırmamızdaki katılımcılardan oluşan çeşitli örnekler, genetik çalışma bulgularının erişim alanını genişleterek tüm insanların genetiğini daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor’’ dedi.

Burunlarımızın şeklinin doğal seçilim tarafından belirlendiği uzun zamandır tahmin ediliyor.

Ekibin bazı insanlarda uzun burundan sorumlu olduğunu düşündüğü genin adı Aktive Edici Transkripsiyon Faktörü 3 (ATF3). Bu gen insan yüzünün gelişimiyle doğrudan ilgili olarak bilinmiyor. Ancak çalışmada, 2007 yılında farklı bir ekibin ATF3’teki mutasyonların ‘‘orta yüzde değişikliklere yol açtığı bilinen başka bir transkripsiyon faktörü FOXL2 tarafından düzenlendiğini’’ tespit ettiği belirtiliyor.

Bu ilişkinin ötesinde araştırmacılar ayrıca ATF3 etrafında ortaya çıkan küçük genetik kod parçalarının (yani tek nükleotid polimorfizmlerinin/SNP’lerin), baş ve yüz gelişimi sırasında aktif olan DNA parçalarının etrafında bulunduğunu saptadı.

Uzun burun geni adaptasyon ve doğal seçilimde bize fayda sağladı

Neandertal genomu on yıldan uzun bir süre önce dizilenerek bilim insanlarının bu yakın akrabalarımızı ve dolayısıyla bizi insan yapan unsurları daha iyi anlamasını sağladı.

Fudan Üniversitesi’nden genetikçi ve çalışmanın baş yazarı olan Qing Li yaptığı açıklamada, ‘‘Burunlarımızın şeklinin doğal seçilim tarafından belirlendiği uzun zamandır tahmin ediliyor. Burunlarımız soluduğumuz havanın sıcaklığını ve nemini düzenlememize yardımcı olabileceğinden, farklı şekilli burunlar atalarımızın yaşadığı farklı iklimlere daha uygun olabilir’’ dedi.

Li, ‘‘Burada tanımladığımız gen, atalarımız Afrika’dan çıkarken insanların daha soğuk iklimlere uyum sağlamasına yardımcı olmak için Neandertal’lerden miras alınmış olabilir’’ diye ekledi.

Neandertal’lerin fizyolojik özellikleri arasında geniş burun deliklerine sahip enli ve uzun bir burun da yer alıyordu. 2018 yılında Proceedings of the Royal Society B’de yayınlanan bir teoriye göre, Neandertal burnunun büyüklüğü soğuk ve kuru iklimlerde derin nefes almaya yardımcı oluyordu.

İster fazladan hava almak için olsun, ister havayı ciğerlerine ulaşmadan önce ısıtmak ve nemlendirmek için olsun, Neandertal vücudu dayanıklılık için inşa edilmişti. 40 bin yıl sonra, kayıp akrabalarımızın mirası gen havuzumuzda yaşamaya devam ediyor.