Temiz enerji ve temiz su: Lityum madenciliği yerel toplulukların can damarını emiyor

Temiz enerji ve temiz su: Lityum madenciliği yerel toplulukların can damarını emiyor

Güney Amerika'daki yerli gruplar 1 trilyon dolarlık lityuma sahipler ama bunun suya, kültüre ve geçim kaynaklarına maliyeti ne olacak?

Arjantin, Şili ve Bolivya'yı kapsayan 'lityum üçgeni', dünyanın herhangi bir yerindeki en büyük lityum rezervine ev sahipliği yapıyor.

Bu metal, net sıfıra geçişte anahtar rol oynuyor, elektrikli araba akülerinde kullanılıyor, güneş ve rüzgar enerjisi için hayati önem taşıyor ve çok daha fazlası. 

Ancak onu çıkarmak için madenler, bu toprakları kaplayan beyaz tuz düzlüklerinden suyu emer. Elon Musk'un öncesinden bu yana burada yaşayan binlerce Yerli topluluğa yaşam sağlayan topraklar, annesinin gözünde sadece bir parıltıydı.

Dünyanın en güçlü ülkeleri üçgeni planlarında giderek daha önemli bir yapboz parçası olarak görürken, pek çok kişi lityum arayışının bölgenin yerli halkını yüzyıllardır ayakta tutan yaşam gücünün feda edilmesi anlamına geleceğinden endişe ediyor.

**İçecek tatlı su olmadan nasıl yaşarız?

**

Irene Leonor Flores de Callata'nın yerli Kolla halkı , basit bir maddeyi bulmak için yüzyıllar boyunca kuzey Arjantin dağlarının derinliklerine tırmandı : taze içme suyu.

Kasabalarını çevreleyen kurak su yolları, doğası gereği aşağıdaki beyaz tuz düzlükleriyle, "beyaz altın" olarak bilinen lityum olarak bilinen malzemeyle dolu sularla dolu yeraltı lagünleriyle bağlantılıdır .

68 yaşındaki Flores de Callata, kupkuru bir nehir yatağında yürürken, lama ve koyun sürüsüne çöl boyunca rehberlik ederken "Her şeyi kaybedeceğiz" diyor.

“Su olmazsa ne yapacağız? Maden gelirse kültürümüzü kaybederiz, elimizde hiçbir şey kalmaz.”

Dünyanın en kurak ortamlarından birinde su, her şeyin temelini oluşturan bir yaşam gücüdür.

Lityum: Şu anın malzemesi

United States Geological Survey raporuna göre, 2021 ile 2023 arasında ABD pazarında bir ton lityumun fiyatı neredeyse üç katına çıkarak geçen yıl ton başına 46.000 dolara (42.000 €) ulaştı. 

Bölgenin lityumunun ana müşterisi olan Çin'de bir ton metal, geçen yılın zirvesinde 76.000 dolara (69.000 €) yükseldi.

O zamandan bu yana fiyatlar düşerken liderler, madencilik yöneticileri ve dünya çapındaki şirketler başlarını çevirmeye başladı. ABD ve Çin, bölgenin çorak çöllerine hem bir zenginlik kaynağı hem de yeşil enerjiye geçişe güç verecek bir motor olarak baktılar.

Aradıkları “beyaz altın”, bölgede benek benekli olan yüzlerce tuz düzlüğünde veya 'maaşlarda' bulunuyor.

Uzaktan Kuzey Kutbu'ndaki kar tarlalarına benziyorlar , ancak aşağıda minerallerle dolu derin tuzlu yeraltı suyu kuyuları var. Diğer madencilik türlerinden farklı olarak burada lityum, kayalardan değil, tuz yataklarından pompalanan tuzlu sudan çıkarılıyor.

Şili'nin Antofagasta Üniversitesi'nden hidrolog Ingrid Garcés gibi bilim insanları, sorunun, tuz düzlüklerinin aynı zamanda yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip bir ekosistemin önemli bir parçası olarak hareket etmesi olduğunu söylüyor.

Lagünlerin içindeki su içilebilir olmasa da binlerce Yerli topluluğun hayatta kalması için gerekli olan çevredeki tatlı su kaynaklarına, seyrek yağmurlara ve yakındaki dağ derelerine bağlıdır .

Associated Press ajansının röportaj yaptığı bilim adamlarının endişesi, endüstriyel ölçekte su pompalamanın hem temiz suyu pompaladıkları tuzlu su ile kirletmesi hem de çevredeki ortamı etkili bir şekilde kurutmasıdır. İklim değişikliğinin neden olduğu kuraklığın zaten vurduğu bir dönemde, bunun bölgedeki yaşam için kademeli dalgalanma etkileri ürettiğini söylüyorlar.

Madencilik şirketlerini savuşturmaktan yoruldum

Tuz düzlükleri ve onları çevreleyen sular, çevresel önemleri nedeniyle, tüm Ağustos ayı boyunca yerel kutlamaların önemli bir parçası olan Yerli kültürler için kutsal bir yer kazanmıştır.

Flores de Callata'nın kasabası, kendisi gibi kasabalara turizm ve küçük ölçekli tuz hasadı yoluyla gelir getiren bu tür iki tuz düzlüğüne (Guayatayoc lagünü ve Salinas Grandes) karşı sıkışmış 38 kasabadan biri.

Onlarca yıldır, topluluklardan oluşan kolektif büyük ölçekli madencilikle mücadele etti ve projeleri durdurmak için uzun yasal mücadeleler verdi.

Ancak her geçen yıl bu madencilik şirketlerini savuşturmak daha da zorlaşıyor.

30'dan fazla şirket resmi olarak iki tuz yatağındaki suyu çıkarmak için izin istiyor. Topluluk tarafından dairelerin kenarlarına asılan tabelalarda şu yazıyordu: "Bölgemize saygı gösterin. Defol lityum şirketi.”

Flores de Callata, "Biz yaylaların koruyucularıyız" dedi. "Biz topraklarımızı savunuyoruz. … Sadece kendim için değil hepimiz için endişeleniyorum. Lityum (madenler) gelirse tüm bölgeyi, dolayısıyla tüm su yollarını etkileyecektir.”

Yerel yönetim madenciliğe izin vererek uluslararası hukuku ihlal mi etti?

Geçtiğimiz yaz, madenlerden elde edilen kar için istekli olan yerel hükümetin anayasasını değiştirmesi, yerlilerin bazı toprak haklarından feragat etmesini kolaylaştırması ve madenciliğin genişlemesine karşı protesto yapma olanağını sınırlamasıyla işler doruğa çıktı .

Toplulukları temsil eden çevre avukatı Alicia Chalabe ve diğerleri, bu hareketin uluslararası hukuku ihlal ettiğini savunuyor.

Binlerce Yerli protesto gösterisi düzenledi, lityum madenlerinin kullandığı yolları kapattı ve gökkuşağı renkli Yerli bayrakları taşıdı.

Ülkesinin giderek büyüyen ekonomisini düzeltme vaadiyle Kasım ayında seçilen ülkenin yeni sağcı “anarko-kapitalist” lideri Javier Milei'nin yönetimi altında madencilik şirketlerinin kapıları ardına kadar açık bırakıldı.

Elektrikli testere kullanan lider, derinleşen ekonomik krizin ortasında yatırımcıları cezbetmek amacıyla madencilik şirketlerinin maliyetlerini düşüren geniş bir kuralsızlaştırma hamlesi yapacağını duyurdu. Milei'nin iktidara gelmesi muhtemelen yerli toplulukların madencilik şirketlerini alt etmeye yönelik zaten sıkıntılı çabalarını daha da sekteye uğratacak.

Flores de Callata ve küçük kasabası Tusaquillas için evlerine olan ilginin artması başka bir kabus senaryosunu temsil ediyor.

20 yıl sonra geriye ne kalacağını merak ediyor.

“Madenler gelirse bir süreliğine paramız olur. Ama sonra torunlarımız, torunlarımızın torunları, acı çekecek olanlar onlardır” dedi. "Bu toprakları savunmak için mümkün olan her şeyi yapmak istiyorum, böylece onların hâlâ bu tarlaları ve dolayısıyla kendi suları var."