Babil Metinlerini Birleştirmek Yapay Zekaya Emanet
Babilliler, sayısız parça halinde günümüze ulaşan kil tabletlere yazdılar. Yüzyıllardır bilim insanları bu metinleri çözmeye çalışıyor.
Ölmemiz gerektiğini bildiğimiz halde nasıl yaşamalıyız? Bu soru, dünya edebiyatının ilk eseri olan Gılgamış destanında sorulur. Gılgamış, 4.000 yıldan daha uzun bir süre önce ölümsüzlük arayışına girdi. Tüm Babil edebiyatı gibi, destan da yalnızca parçalar halinde hayatta kaldı. Yine de bilim insanları, 19. yüzyılda yeniden keşfedildiğinden beri metnin üçte ikisini okunabilir duruma getirmeyi başardılar.
Babilliler, sayısız parça halinde günümüze ulaşan kil tabletler üzerine çivi yazısı karakterlerle yazdılar. Yüzyıllardır bilim insanları kil parçalarına basılan karakterleri kağıda aktardılar. Daha sonra transkriptlerini titizlikle karşılaştırdılar ve -en iyi ihtimalle- hangi parçaların birbirine ait olduğunu anladılar ve boşlukları doldurdular. Metinler, karmaşık yazı sistemlerine sahip olan Sümerce ve Akadca dillerinde yazılmıştı. Bu, Elektronik Babil Edebiyatı projesindeki (Electronic Babylonian Literature project) uzmanların bugün hayal bile edemeyecekleri bir görevdi.
Günümüze kalan tüm çivi yazısı tabletlerin dijitalleştirilmesi
LMU’nun Assyriology Enstitüsü’nde Eski Yakın Doğu Edebiyatı Profesörü Enrique Jiménez ve ekibi, 2018’den beri hayatta kalan tüm çivi yazısı tabletlerin dijitalleştirilmesi üzerinde çalışıyor. Bu süre zarfında, proje 22.000 kadar metin parçasını işledi.
“Daha önce olmayan bir araç, büyük bir veritabanı. Babil edebiyatını yeniden inşa etmede hayati bir rol oynayabileceğine ve çok daha hızlı ilerleme kaydetmemize izin verebileceğine inanıyoruz.”
Amacına uygun bir şekilde Fragmentarium olarak adlandırılan sistem, sistematik, otomatikleştirilmiş yöntemler kullanarak metin parçalarını bir araya getirmek için tasarlandı. Tasarımcılar, programın gelecekte çiviyazılı yazıların fotoğraflarını da tanımlayıp yazıya dökebileceğini umuyor. Bugüne kadar, British Museum ve Bağdat’taki Irak Müzesi ile işbirliği içinde binlerce ek çivi yazısı parçası fotoğraflandı.
Yeni metinler keşfeden ve parçaları eşleştiren bir algoritma
Ekip, henüz uygun bağlamlarına yerleştirilmemiş parçaları bir araya getirmek için bir algoritma eğitiyor. Algoritma şimdiden yüzlerce el yazmasını ve birçok metinsel bağlantıyı tanımladı.
Örneğin Kasım 2022’de yazılım, Gılgamış destanının MÖ 130 yılından kalma en son tabletine ait bir parçayı tanıdı; bu da onu Destanın bilinen en eski versiyonundan binlerce yıl daha yeni yapıyor. Jiménez, “İnsanların bu geç dönemde hala Gılgamış’ı kopyalıyor olması çok ilginç.” diyor.
Şubat 2023’te LMU araştırmacısı Fragmentarium’u yayınlayacak. İlk kez Gılgamış Destanı’nın dijital versiyonunu da yayınlayacak. Yeni baskı, bugüne kadar bilinen tüm çivi yazısı parçalarının transkripsiyonlarını içeren ilk baskı olacak.
Proje başladığından beri, dünya çapında yaklaşık 200 bilim insanı, araştırma projeleri için çevrimiçi platforma erişim sağladı. Artık halkın da hizmetine sunulmak isteniyor. Jiménez, “Herkes Fragmentarium ile oynayabilecek. Henüz tanımlanmamış binlerce parça var.” diyor.