2023'e giderken 2022'ye bir bakış

Yılbaşından önce dengelenmek için 2022 yılında olanları sizin için derledik.

OCAK

Güney Afrika, 26 Aralık'ta hayatını kaybeden, apartheid ile mücadele kahramanı ve Nobel Barış Ödüllü insan hakları aktivisti Başpisikopos Desmond Tutu, son yolculuğuna uğurlandı. ABD'li teknoloji devi Apple, "borsada 3 trilyon dolar değerlemeyi aşan ilk şirket" oldu. Dünyanın en yaşlı insanı kabul edilen Japon kadın Tanaka Kane, 119. yaşına girdi. Tanaka Kane, 25 Nisan'da hayatını kaybetti. Almanya'nın Hannover kentindeki bir aşı merkezinde çocuklara, yetişkin dozda Kovid-19 aşısı yapıldığı ortaya çıktı. Japon otomobil üreticisi Toyota, ABD'de geçen yıl 2,3 milyon araç satarak Amerikan otomobil üreticisi General Motors'u (GM) tahtından etti. Kanada hükümeti, First Nations yerli ailelerinin çocuklarıyla ilgili 2007'den bu yana devam eden davada, 20 milyar dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Kosova, küresel enerji krizinin yarattığı koşulların olumsuz etkileri nedeniyle ülke genelinde kripto para üretimini yasakladı. ABD'nin Colorado eyaletinde meydana gelen, bölge tarihinin en büyük yangını olarak bildirilen Marshall yangını en az 513 milyon dolarlık hasara yol açtı ve yaklaşık 1100 ev ve yapıyı yok etti. Bilim insanları, ilk defa Güneş'ten 10 kat daha büyük kırmızı üstdev bir yıldızın patlayarak supernovaya dönüşmesini gözlemledi. Hollanda'da 15-17 Mart 2021'de düzenlenen genel seçimden 299 gün sonra hükümet resmen kuruldu. İngiltere merkezli enerji şirketi "Chariot", Fas açıklarında yaklaşık 1 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunduğunu açıkladı. Amerikalı şair Maya Angelou, çeyreklik madeni paraya basılan ilk siyahi kadın oldu. ABD'nin Maryland eyaletindeki bir hastanede, ölmek üzere olan 57 yaşındaki David Bennett'e son çare olarak domuz kalbi nakledildi. Bennett, 9 Mart’ta hayatını kaybetti. Çin'de nüfus artış hızı, 1960'ların başında 30 milyon kişinin yaşamını yitirdiği kıtlıktan bu yana en düşük seviyeye geriledi. Avusturya, Avrupa'da herkese aşı zorunluluğu getiren ilk ülke oldu. Belçika'dan geçen sene yola çıkarak dünyayı dolaşan Zara Rutherford, dünyanın çevresini dolaşan en genç, bunu hafif bir uçakla yapan ilk kadın pilot oldu. 

ŞUBAT

Bilim insanları, Dünya'yla aynı yörüngeyi paylaşan ikinci Truva asteroidinin varlığını teyit etti. ABD'nin orta bölgesinde etkisini sürdüren kar fırtınası yüzünden 4 binden fazla uçuş iptal edildi, 100 bine yakın kişinin elektriği kesildi. Bilim insanları, Hollanda'da AIDS hastalığına yol açan HIV-1 virüsünün 3,5 ila 5,5 kat daha hızlı yayılabilen ve daha zararlı olan yeni bir varyantını tespit etti. ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı'nın (NASA) gönderdiği Perseverance gezginci keşif aracı, Mars’ta 245,76 m ile en uzun mesafe yürüyüşünü gerçekleştirdi. "Dünyanın en büyük kesim siyah elması" olarak bilinen değerli taş, kripto para kullanılarak 3 milyon 161 bin sterline (58 milyon 966 bin lira) satıldı. Bulgaristan parlamentosu, yaklaşık 9 yıldır devam eden "altın pasaport" olarak bilinen yatırım karşılığı vatandaşlık verme uygulamasına son verdi.

MART

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi, Rusya'yı kınayan ve Ukrayna'daki tüm insan hakları ihlallerini soruşturacak uluslararası bağımsız soruşturma komisyonu kurulmasına ilişkin karar tasarısını kabul etti. Kovid-19 aşısını geliştiren Türk kökenli bilim insanları Prof. Dr. Özlem Türeci ve Prof. Dr. Uğur Şahin ile Macar asıllı bilim insanı Prof. Dr. Katalin Kariko, Almanya'da tıp dünyasının en önemli ödüllerinden kabul edilen "Paul-Ehrlich ve Ludwig Darmstaedter 2022 ödülünü" aldı. BD'de düzenlenen 94. Oscar Ödül töreninde "En İyi Film" ödülünü, "CODA", "CODA" filmindeki performansıyla "En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu" ödülünü kazanan Troy Kotsur ise Akademi Ödülleri tarihinde Oscar kazanan ilk işitme engelli olarak tarihe geçti. Canlı aksiyon kısa film dalında "The Long Goodbye" filmi ile Pakistan kökenli İngiliz aktör Riz Ahmed, ödül alan ilk Müslüman oldu. Törene, ünlü aktör Will Smith'in, eşiyle ilgili espri yapan sunucu Chris Rock'a sahnede tokat atması damga vurdu. Şili'de Aralık 2021'de düzenlenen seçimi kazanan 36 yaşındaki Gabriel Boric, başkanlık görevini teslim alarak Şili'nin en genç Devlet Başkanı oldu. BM, Ukrayna'dan komşu ülkelere geçen mülteci sayısının 2 milyona ulaştığını duyurdu. 

NİSAN

Amerikalı elektrikli otomobil üreticisi Tesla'nın Üst Yöneticisi (CEO) Elon Musk, sosyal medya devi Twitter’da yüzde 9,2'lik "pasif hisse" satın aldı. İngiltere'de 63 çocuğa, Kinder Sürpriz yumurtalarıyla bağlantılı bir salgında salmonella bulaştı ve bunun üzerine üretici Ferrero şirketi önlem olarak bazı ürün partilerini geri çağırdı. Fransa'da raflarda yer alan, Belçika'da üretilmiş tonlarca Kinder çikolata ürünü de ertesi gün aynı nedenle geri çağrıldı. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu Rusya'yı, Ukrayna'ya karşı başlattığı savaş nedeniyle Cenevre merkezli İnsan Hakları Konseyi üyeliğinden çıkardı. Avrupa Parlamentosu, Ukraynalı mültecileri kabul eden Avrupa Birliği üyesi ülkelere 3,4 milyar avro yardım yapmayı öngören kararı onayladı. ABD tarihinin ilk siyahi kadın Yüksek Mahkeme yargıcı Ketanji Brown Jackson oldu.  Fransa'da düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde 12 adaydan hiçbiri ilk turda gerekli yüzde 50 salt çoğunluğu elde edemedi. İlk turdan birinci çıkan Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve ikinci olan aşırı sağcı Marine Le Pen 24 Nisan’da düzenlenen ikinci turda yarıştı. Cumhurbaşkanı Macron oyların yüzde 58,54'ünü alarak yeniden cumhurbaşkanı olurken Le Pen ise yüzde 41,46 oy aldı. Filipinler'de tropikal fırtına Megi'nin yol açtığı sel ve heyelanlarda 56 kişi hayatını kaybetti. Dünya genelinde Kovid-19 vakalarının sayısı 500 milyonu aştı. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin doğusundaki Kwazulu-Natal eyaletinde kuvvetli yağışların yol açtığı ülkenin son 35 yılının en şiddetli sel felaketinde bir ayda 400'den fazla kişi yaşamını yitirdi. 40 binden fazla kişinin evlerinden olduğu selin yarattığı maddi yıkımın değeri ise milyarlarca lirayı buldu. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), İngiltere genelinde hepatitli çocuk sayısının 8 Nisan'da 74'e yükseldiğini bildirdi. DSÖ, 8 Temmuz itibarıyla 35 ülkede toplam 1010 hepatit vakasının bulunduğu ve virüs nedeniyle 22 çocuğun hayatını kaybettiğini açıkladı. 

MAYIS

Finlandiya ve İsveç, NATO'ya üye olabilmek için resmi başvuru mektuplarını NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg'e teslim etti. Tarihinin en ağır ekonomik kriziyle mücadele eden Sri Lanka, ilk kez vadesi gelen borcunu ödeyemeyerek temerrüde düştü. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Çinli ilaç firması CanSino Biologics'in geliştirdiği tek dozluk Kovid-19 aşısı Convidecia'nın acil kullanımına onay verdi.  DSÖ'nün Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, ikinci kez bu göreve seçildi.

HAZİRAN

Birleşmiş Milletler, Türkiye'nin talebinin ardından yabancı dillerde “Turkey” olarak kullanılan ülke adını "Türkiye" olarak değiştirdi. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin liderleri, Ukrayna ve Moldova'ya "aday ülke" statüsü verilmesini kararlaştırdı. ABD Yüksek Mahkemesi, ülke genelinde kürtaj hakkını anayasal olarak garanti altına alan 1973 tarihli "Roe-Wade kararını" iptal etti. Türkiye, İsveç ve Finlandiya arasında, İsveç ve Finlandiya'nın NATO üyelik süreçleri hakkında üç ülkenin liderlerinin huzurunda üçlü memorandum imzalandı. Yargıç Ketanji Brown-Jackson, ABD'nin ilk siyahi kadın Yüksek Mahkeme yargıcı olarak görevine başladı.

TEMMUZ

Yılda yaklaşık 14 milyon ton plastik kullanan Hindistan, çevre kirliliğiyle mücadele için tek kullanımlık plastik ürünleri yasakladı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Türkmenistan doğal gazının Türkiye’ye ulaştırılması için 3 alternatif üzerinde çalışıldığını ve çalışmalarda sona yaklaşıldığını açıkladı. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesinin (NASA) Ay'ı inceleyecek yeni uydusu 4 aylık yolculuğuna başladı.  Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Kovid-19 salgınının "küresel acil durum" şeklinde nitelendirilmeye devam edilmesi yönünde karar aldı.- İngiltere'de hava sıcaklığı öğle saatlerinde 40 dereceyi aşarak ülke tarihinin en yüksek seviyesine ulaştı. Aşırı sıcaklar nedeniyle İspanya'da 678, komşu Portekiz'de bin 65 kişi hayatını kaybetti. ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye'nin ev sahipliğinde İstanbul'da Ukrayna ile Rusya arasında imzalanacak olan Ukrayna'nın Tahıl Sevkiyatı Anlaşması'nı memnuniyetle karşıladıklarını, Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye'nin bu konudaki çabalarını takdir ettiklerini açıkladı.  DSÖ, maymun çiçeği salgınını Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu ilan etti. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde bu yılın başından beri meydana gelen orman yangını sayısının, aynı dönem için 15 yıllık ortalamanın neredeyse dört katı olduğu bildirildi. İspanya'da maymun çiçeği virüsü nedeniyle ilk kez bir kişinin hayatını kaybetmesiyle Avrupa'da ilk ölüm kayıtlara geçti.

AĞUSTOS 

Hindistan'da maymun çiçeği virüsü nedeniyle ilk kez bir kişinin hayatını kaybetmesiyle Asya'da ilk ölüm kaydedilmiş oldu. Kovid-19 önlemleri kapsamında sınırlarını kapatan Yeni Zelanda, Mart 2020'den bu yana ilk kez sınırlarını tam olarak açtı. 29 Haziran 2022, dünyada şu ana dek yaşanan en kısa gün olarak kayıtlara geçti.Fransa'da yılbaşından bu yana yangınlar nedeniyle en az 57 bin 600 hektar yeşil alan yok oldu. Avustralya'da Federal Mahkeme, kişisel konum verilerini topladığı gerekçesiyle Google'ı 58,4 milyon ABD doları ceza ödemeye mahkum etti. Kolombiya'da Cumhurbaşkanlığı görevini devralan Gustavo Petro ile Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, 3 yıl sonra karşılıklı olarak büyükelçi atadıklarını duyurdu.Küresel gıda krizinin ve artan gıda fiyatlarının çözümüne yönelik Türkiye'nin ve Birleşmiş Milletler'in (BM) arabuluculuğunda yapılan anlaşmanın ardından Ukrayna'dan ihraç edilen tahıl ve diğer gıda maddelerinin yüzde 26'sı Türkiye'ye ulaştı.  Türkiye ve İsrail karşılıklı olarak büyükelçi atama kararı aldı. Sudan'da 79 kişinin hayatını kaybettiği seller nedeniyle olağanüstü hal (OHAL) ilan edildi. İsviçre Alplerindeki buzulların toplam hacminin 1931'den bu yana yarı yarıya eridiği ve bunun iklim değişikliği nedeniyle son yıllarda hızlandığı bildirildi. Gökbilimciler tarafından yürütülen bir çalışmada, bu zamana kadar gözlemlenen en büyük kara delik jeti keşfedildi.  Avrupa Birliği (AB) Komisyonunun Ortak Araştırma Merkezi uzmanları, Avrupa'nın son 500 yılın en kurak dönemini geçirdiğini bildirdi. ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) 25 Aralık 2021'de uzaya fırlattığı James Webb Uzay Teleskobu, Jüpiter'in daha önce benzeri görülmemiş görüntülerini kaydetti. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Rusya'nın Ukrayna'ya karşı 24 Şubat'ta başlattığı savaşta bugüne kadar yaklaşık 1000 çocuğun yaşamını yitirdiğini veya yaralandığını bildirdi.

EYLÜL

İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth, 96 yaşında vefat etti. Elizabeth'in ölümünün ardından 73 yaşındaki oğlu Charles tahta geçerek İngiltere Kralı oldu. İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth'in resmi cenaze töreni, dünya genelinden çok sayıda üst düzey devlet yetkilisinin katılımıyla tarihi Westminster Abbey Kilisesi'nde yapıldı. Törenin ardından Kraliçe'nin naaşı, Windsor Kalesi'ndeki St. George Şapeli'nde defnedildi. Danimarka'da donanma yetkilileri, Baltık Denizi'nde, Rusya'dan Avrupa'ya giden bir boru hattında deniz trafiği için tehlikeli bir gaz sızıntısı gözlemlendiğini açıkladı.

EKİM

2022 Nobel Tıp Ödülü, insan evrimine ilişkin çalışmalara imza atan 67 yaşındaki İsveçli bilim insanı Svante Paabo'ya verildi.  2022 Nobel Fizik Ödülü'nü kuantum mekanikleri konusundaki çalışmalarından ötürü Fransız fizikçi Alain Aspect, Amerikalı teorik ve deneysel fizikçi John F. Clauser ile Avusturyalı kuantum fizikçisi Anton Zeilinger kazandı. 2022 Nobel Kimya Ödülü'nü Amerikalı Carolyn R. Bertozzi ile Danimarkalı kimyagerler Morten Meldal ve K. Barry Sharpless kazandı.2022 Nobel Edebiyat Ödülü'nü, Fransız yazar Annie Ernaux kazandı.  2022 Nobel Barış Ödülü'nü, Belarus'tan insan hakları savunucusu Ales Bialiatski ile Rusya ve Ukrayna'dan insan hakları örgütleri Memorial ve Center for Civil Liberties elde etti.2022 Nobel Ekonomi Ödülü'nü "bankalar ve finansal krizler konusundaki araştırmalarından" ötürü Amerikalı ekonomistler Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond ve Philip H. Dybvig kazandı.Birleşmiş Milletler (BM) Mülteciler Yüksek Komiserliği, bu yılın Nansen Mülteci Ödülü'nü eski Almanya Başbakanı Angela Merkel'e verdi. Avrupa Birliği Komisyonu, Bosna Hersek'e "aday ülke" statüsü verilmesi yönünde görüş bildirdi. Nijerya'da başkent Abuja'nın yanı sıra 31 eyalette hasara yol açan sel felaketinden ülke genelinde 1 milyon 411 bin 51 kişinin etkilendiği belirtildi. İklim değişikliği ve çatışmalara bağlı gıda sorununun, Afrika ülkesi Çad'da 2,1 milyon kişiyi açlığa teslim ettiği bildirildi. BM Genel Kurulu, Rusya'nın Ukrayna bölgelerini yasa dışı ilhakını kınayan kararı 143 ülkenin oyuyla kabul etti. NATO üyesi 14 ülke ile üyelik başvurusu yapan Finlandiya, Avrupa hava savunmasının güçlendirilmesi için "Avrupa Sema Kalkanı Girişimi" kurulması konusunda uzlaştı. ABD’de Temsilciler Meclisi 6 Ocak Soruşturma Komitesi, eski ABD Başkanı Donald Trump’ı ifadeye çağırdı. Oscar ödüllü ünlü aktör, film yapımcısı ve yönetmen Russell Crowe, İtalya'nın başkenti "Roma'nın elçisi" oldu. Avusturya’da Nazi propagandası yaptığı gerekçesiyle cezaya çarptırılan memurların memuriyetten çıkartılmasına karar verildi.NASA'nın Crew-4 mürettebatı, 6 aylık görevin ardından dünyaya döndü. ABD’nin Alaska eyaletinde, kabuklu Arktik canlılardan kar yengeci nüfusunun son 2 yılda yüzde 90 azaldığı belirtildi. Nijerya'da mayıstan bu yana devam eden şiddetli yağışların yol açtığı sellerde yaşamını yitirenlerin sayısı 603'e yükseldi. NASA’nın fırlattığı James Webb Uzay Teleskobu, Hubble Uzay Teleskobu tarafından kaydedilen ve "Pillars of Creation" (Yaratılış Sütunları) olarak bilinen toz bulutunu görüntüledi.

KASIM

Tesla ve SpaceX'in Üst Yöneticisi Elon Musk, satın aldığı Twitter'ın yönetim kurulunu feshederek kendisini "tek yönetici" ilan etti. İsrail'de son 3,5 buçuk yılda 5'inci kez düzenlenen genel seçim, muhalefetteki Likud Partisi lideri Binyamin Netanyahu’nun zaferiyle sonuçlandı. Laboratuvar ortamında üretilen kan, klinik çalışma kapsamında ilk kez bir insana nakledildi. Nakil, İngiltere’nin Bristol, Cambridge ve Londra şehirlerinden bilim insanları tarafından ciğerlerden vücuda oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri üzerinde yapılan çalışma sayesinde gerçekleşti. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Avrupa'da yazın etkisini gösteren sıcak hava dalgalarına ilişkin verileri paylaştı. DSÖ Avrupa Direktörü Hans Kluge, sıcaklar nedeniyle en az 15 bin kişinin hayatını kaybettiğini belirtti. Doğu Afrika ülkesi Uganda, "PearlAfricaSat-1" isimli ilk uydusunu Uluslararası Uzay İstasyonu'na fırlattı. 4 bin 600 kişiyi taşıyan "Majestic Princess" isimli yolcu gemisi, 800 kişide Kovid-19 vakası saptanmasının ardından Avustralya'nın Melbourne kentinde boşaltıldı. Yeni Zelanda'dan hareket ettikten sonra Kovid-19 salgınının baş göstermesi üzerine gemi, 12 Kasım'da Avustralya'nın Sidney kentine demirlemişti. ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesinin (NASA) Ay'a dönüş projesi olarak bilinen "Artemis" misyonuyla fırlattığı Orion kapsülü, Ay'ın arka yüzünde yörüngeye ulaştı. Orion'un, 128 kilometre ile Ay'ın yörüngesinde yüzeye en yakın konumuna geldiği bildirildi. Kazakistan’da erken cumhurbaşkanlığı seçimini, oyların yüzde 81,31'ini alan Kasım Cömert Tokayev yeniden kazandı. Endonezya'nın Batı Cava eyaletinde Ciranjang şehrinin 18 kilometre güneybatısında meydana gelen 5,6 büyüklüğündeki depremde 321 kişi hayatını kaybetti.  Amerikan uzay mekiği ve roket üreticisi SpaceX'e ait Dragon kapsülü, yaklaşık 4 ton gıda ve deney malzemesi ile Uluslararası Uzay İstasyonu'na gönderildi DSÖ, Avrupa başta olmak üzere dünyada etkisini gösteren maymun çiçeği (Monkeypox) virüsünün adını, ırkçı ve yaftalayıcı dilden uzak durmak için "Mpox" olarak isimlendirme kararı aldıklarını açıkladı. - Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 2022'de çatışma, şiddet ve doğal afetler nedeniyle yerinden edilen kişi sayısının 100 milyonu geçtiğini açıkladı. ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) 16 Kasım'da Ay'a dönüş projesi kapsamında fırlattığı Orion kapsülü "en uzak mesafe" rekorunu kırdı. Kapsülün yaklaşık 430 bin kilometre katettiği ve bunun, "insanları taşımak için tasarlanmış bir uzay aracının gidebildiği en uzak mesafe rekoru" olduğu belirtildi. 

ARALIK

DSÖ üyesi ülkeler, Kovid-19'un ardından çıkması muhtemel küresel salgınlara karşı dünyayı daha iyi korumak ve ortak mücadele verebilmek üzere planlanan ilk uluslararası anlaşma için taslak hazırlanmasını onayladı. AB ülkeleri, Bosna Hersek'e "aday ülke" statüsü verilmesi yönünde tavsiye kararı aldı. İran, kadın haklarına ilişkin ihlalleri nedeniyle Birleşmiş Milletler (BM) Kadın Biriminden ihraç edildi.AB liderleri Bosna Hersek'e adaylık statüsü verilmesini onayladı.Türkiye'nin iklim değişikliği ile mücadele ve sürdürülebilir kalkınma planları kapsamında sunduğu "sıfır atık" kararı BM Genel Kurulunda kabul edildi.